ავტორი: ნანო შვანგირაძე
C რეაქტიული ცილა შედგება 5 იდენტური არაგლიკოზილირებული სუბერთეულისაგან, თითოეული სუბერთეული არის 206 ამინომჟავიანი ნაშთის ერთი პოლიპეპტიდური ჯაჭვი და მისი მოლეკულური წონა 34.000 დალტონს შეადგენს.
ეს დამახასიათებელი სტრუქტურა ათავსებს C რეატიულ ცილას პენტრაქსინების ოჯახში. რომელიც იმუნური დამცველობითი თვისებების მატარებელი კალციუმ დაკავშირებული პროტეინია.
იგი ნაპოვნია როგორც ყველა ხერხემლიანში და ასევე უმეტეს უხერხემლოებში.
როდესაც ღვიძლი იღებს ინსტრუქციას ინტერლეიკინ 6 -ის ოჯახში გაერთიანებული ციტოკინებისგან, ძალიან სწრაფად ხორციელდება C რეაქტიული ცილის სინთეზირება ღვიძლში. სანტერესოა რომ, მწვავე ანთებითი რეაქციის პასუხის პიკზე ღვიძლის ცილების სინთეზის უნარიანობის 20% მიმართულია C რეაქტიული ცილის სინთეზირებისთვის. არაჰეპატურ C რეაქტიული ცილის სინთეზს არანაირი წვლილი არ შეაქვს შრატში C რეაქტიული ცილის მატებაში.
ანუ სისხლში C რეაქტიულის არსებულ დონეს მხოლოდ ღვიძლი ქმნის. ნორმალური სინთეზის სიხშირე არის 1-10 მგ დღეში, რომელი შეიძლება გაიზარდოს 1 გ-მდე დღეში. პაციენტებს ქირურგიული ჩარევის შემდეგ CRP-ს დონე უორმაგდებათ 8-დან 10 სთ-ის განმავლობაში.
თუ პროცესი არ არი სტიმულირებული ნტერლეიკინ 6 მიერ, მაშინ სინთეზის სიჩქარე ვარდება ნორმამდე 2-4 სთ-ის მანძილზე, მიუხედავად ამისა, ქირურგიული ჩარევის შემდეგ, პაციენტის სისხლში C რეაქტიული პროტეინის განახევრებას უნდა 24-დან 48 სთ-მდე დრო. მაგრამ, აღნიშნული 24-48 საათი არ აიხსნება იმ ფაქტით რომ ცილის ნახევარდაშლის პერიოდი 24-48 სთ-ია, არამედ იგი აიხსნება იმით რომ ქირურგიული ჩარევის შემდეგ ანთების პროცესის გამოსწორებას ჭირდება ეს კონრეტული დრო.
საინტერესოა, რომ არცერთი გენეტიკური დეფექტი არ ყოფილა აღწერილი ლიტერატურაში, რაც გვაფიქრებინებს, რომ C რეაქტიული ცილა აუცილებელია სიცოცხლისთვის, თუ C რეაქტიული ცილის დეფექტი განვითარდებოდა ადამიანი სიცოცხლეს ვერ შეძლებდა, მოკლედ, C რეაქტიულ ცილა დეფექტური ადამიანი არ არსებობს, რადგან ეს მდგომარეობა სავარაუდოდ სიცოცხლესთან შეუთავსებელია.
ბიოლოგიური ნახევარდაშლის პერიოდი შეადგენს 19 სთ-ს. მაგრამ, კონკრეტულ ლიგანდთან შეკავშირების შემდეგ C რეაქტიული ცილის ბიოლოგიური ნახევარდაშლის პერიოდი შეიძლება გახდეს უფრო ხანმოკლე.
ცხოველურ მოდელში, ქრონიკული ანთების დროს ხდება მწვავე ფაზის პროტეინის დაუნრეგულაცია. ამით შეიძლება აიხსნას ის ფაქტი, თუ რატომ ვარდება C რეაქტიული ცილა ზოგიერთი ქრონიკული ანთების დროს, მიუხედავად იმისა რომ ანთება კვლავ გრძელდება. რადგან ანთება გადადის ქრონიკულ ფაზაში C რეაქტიულის ოდენობა მცირდება.
ზოგიერთი შემაერთებელქსოვილოვანი დაავადების დროს, C რეაქტიული ცილის ოდენობა მცირედ იმატებს, რაც აიხსნება იმით რომ მაკროფაგები ვერ წარმოქმნიან ინტერლეიკინ 6-ს.
C რეატიული ცილის ბიოლოგიური ფუნქცია როგორც ეგოზენურ ასე ენდოგენურ ნივთიერებებთან დაკავშირებაა, რათა ოფსონიზაციის პრინციპით გააადვილოს მათი მოშორებას სისხლიდან.
კალციუმის იონების არსებობის დროს C რეაქტიულ ცილას შეუძლია მიებას ნეკროზული და დაშლილი უჯრედების ენდოგენური მემბრანის ფრაგმენტებს. მაგალითან, C რეაქტიული ცილა ებმება მემბრანაში წარმოდგენილ ფოსფორილქოლინს და ასევე დნმ-ს და ჰისტონებს.
C რეაქტიული ცილა სამინზესთან დაკავშირებას ახდენს მოლოდ მაშინ როდესაც ადამიანის უჯრედები დაზიანებულია, კერძოდ როდესაც ორშრიანი ლიპიდური შრე დარღვეულია და ზედაპირზე ჩანს ბილიპიდური შრის შიდა ზედაპირი.
ბაქტერიების, სოკოების, პარაზიტების უჯრედული კედლის ფოსფორილქოლინი, ყველაზე მნიშვნელოვანი ეგზოგენური ნივთიერებებია. მასპინძლის უჯრედთან არსებულ ფოსფორილქოლინთან დაკავშირებისგან განსხვავებით ბაქტერიებში, სოკოებში და პარაზიტების შემთხვევაში C რეატიული ცილა მათ უკავშირდება მაშინ როდესაც აღნიშნული აგენტები ჯერ კიდევ ცოცხლები არიან.
კერძოდ, ადამიანში სანამ უჯრედი არ დაიშლება და ფოსფორილქოლინი არ გამოჩნდება ის ცოცხალ უჯრედს არ უკავშირდება. დაკავშირება არის იმისთვის რომ განვითარდეს ოფსონიზაციის პროცესი, კერძოდ ოფსონიზაცია არის ფაგოციტიზირების გაადვილება, რაც გულისხმობს ფაგოციტურ უჯრედებისთვის დახმარებას, რათს მკვდარი უჯრედების ალაგება გამარტივდეს.
ორგანიზმში შეჭრილ უცხო აგენტებს ზემოთ აღნიშნული კონკრეტული მოლეკულა წარმოდგენილი აქვთ უჯრედის ზედაპირზე. ამიტომ C რეაქტიული ცილა ახდენს მათთან ცოცხალ მდგომაროებაში დაკავშირებას.
C რეაქტიული ცილა ლიგანდთან მიერთების შემდეგ ააქტიურებს მთელ რიგ ბიოლოგიურ სისტემებს, რომელიც შედეგად გვაძლევს ლიგანდის მოშორებას, შემდეგი პროცესებით:
CRP-ს ლიგანდთან მიკავშირება ააქტიურებს კომპლემენტის აქტივაციას კლასიკური გზით, შედეგად ფაგოციტი ასუფთავებს C რეაქტიულ მიბმულ ლიგანდის კომპლექსს როგორც სისხლში ასევე ელენთაში.
კომპლიმენტის აქტივაციის შედეგად წარმოიქმნება C3b რომელიც CRP-ს და ლიგანდს შუკავშირდება.
მაკროფაგს აქვს C3b რეცეპტორი და უკავშირდება მას და ჩაყლაპავს.
გარდა ამისა კომპლემენტის გააქტიურების შედეგად წარმოიქმება ანაფილატოქსინი (C3a C5a) რომელიც იწვევს პოხიერი უჯრედების დეგრანულაციას და პოხიერი უჯრედების დეგრანულაციის შედეგად გამოყოფილი მედიატორები გამონთავისუფლდება გარემოში და ირთვება ანთებითი პროცესი.
ფაგოციტებს CRP-სთვის გააჩნიათ მაღალ და დაბალ აფინური რეცეპტორები. ერთერთი არის FcXR1. CRP ამგვარად ექსპრესირდა მაკროფაგის უჯრედის ზედაპირზე და ლიგანდთან პირდაპირი კონტაქტის დამყარების უფლებას აძლევს, რაც ააქტიურებს კომპლემენტს და იწყებს ფაგოციტოზს.
ელენთის მაკროფაგები ასუფთავებენ C რეაქტიული ცილით დაფარულ მაკროფაგებს და გვაშორებს ცირკულაციიდან.
CRP-ს შეუძლია მიუკავშირდეს როგორც B და T ლიმფოციტებს, ასევე ნატურალურ ქილერებს, რომელთაც გააჩნიათ თავის ზედაპირზე იმუნოგლობულინ G-ის Fc რეცეპტორი და ამ მიკავშირებით აძლიერებს ბუნებრივი მკვლელობის პროცესს.
CRP იხლიჩება ანთების დროს წარმოქმნილი ნეიტოფილის უჯრედის მემბრანაზე მყოფი პროტეაზით ან ხსნადი პრტეაზით და მისგან კეთდება პატარა ფრაგმენტები რომელიც ტაფსინს ემსგავსება, ტაფსინი კი არის მაკროფაგების ძლიერი გამააქტიურებელი, რაც უზრუნველყოფს მაკროფაგების სტიმულაციის დაიწყებას და ნეიტროფილების ფუნქციის ინჰიბირებას.
CRP უკავშირდება და ერთმანეთს აკავშირებს ხსნად და ნაწილაკოვან ლიგანდებს, (ბაქტერია, სოკო, პარაზიტი) რაც უზრუნველყოფს დალექვას და ქსოვილში ლოკალიზირებას.
აქედან გამომდინარე ვაჯამებთ:
1. გამოიცნობს და იწყებს ქსოვილების, დაშლილი უჯრედების და მათი პროდუქტების (დნმ და სხვა) მოშორებას, რომელიც შეიძლება ატარებდეს ტოქსიურ ან აუტოალერგიულ ბუნებას.
2. მოქმედებს როგორც არაადაპტაციური დამცველეობით მექანიზმი. ოფსონიზაციას უკეთებს შემოჭრილ მიკროორგანიზმებს. აადვილებს ფაგოციტირების პროცესს. ამ ფუნქციას ასრულებს C რეაქტიული ცლის ანალოგებიც – პენტრაქცსინების ცილის წარმომადგენლებიც, პრიმიტიულ ხერხემლაინებში სადაც იმუნური სისტემა არაა და მათ დიდი მნიშვნელობა აქვს.
საწყისი შეფასება
C-რეაქტიული ცილა (CRP) არის მწვავე ფაზის რეაქტანტი, რომელიც გამოიყენება ანთების არსებობისა და ხარისხის დასადგენად.
CRP-ს მაჩვენებელი არ არის სპეციფიკური რომელიმე დაავადებისთვის და ის ვერ განასხვავებს ინფექციას მწვავე და ქრონიკული ანთების სხვა მიზეზებისგან.
არსებობს ორი ტიპის ტესტი, სტანდარტულ და მაღალ მგრძნობიარე ტესტები. კლინიცისტმა უნდა იცოდეს, თუ რომელი ანალიზი იყო გამოყენებული პირველი კვლევის დროს და იდეალურ შემთხვევაში, იგივე ტესტი უნდა იქნას გამოყენებული დინამიკაში განმეორებითი გაზომვისათვის, რათა მოხდეს კვლევის სწორი ინტერპრეტაცია.
●სტანდარტული CRP ანალიზი – სტანდარტული CRP ანალიზი იზომება მგ/დლ ან მგ/ლ ერთეულებში. გამოვლენის ქვედა ზღვარი არის დაახლოებით 3-დან 5 მგ/ლ-მდე, აღნიშნულ ზედა ზღვარზე მაღალი დონე დაფიქსირდა ჯანმრთელ ადამიანებშიც. კვლევა მგრძნობიარეა ანთებითი პროცესის მიმართ, მაგრამ არ არის სპეციფიკური საზომი.
●მაღალი მგრძნობელობის CRP ანალიზები – მაღალი მგრძნობელობის CRP (hs-CRP) ანალიზები ჩვეულებრივ იზომება მგ/ლ ერთეულებში. გამოვლენის ზღვარი გაცილებით (≤0.3 მგ/ლ) უფრო დაბალია, ვიდრე ტრადიციული ანალიზების შემთხვეაში. დონე იმ დიაპაზონშია, რომელიც ჩვეულებრივ ვლინდება ჯანმრთელ ადამიანებში. გულ-სისხლძარღვთა დაავადების ტრადიციულ რისკ-ფაქტორებთან ერთად, hs-CRP ზოგჯერ გამოიყენება გულ-სისხლძარღვთა მოვლენების რისკის შესაფასებლად; მაღალი რისკის მქონე პაცენტებში და hs-CPR მაღალ დონეს შორის არსებობს ხაზოვანი კავშირი.
სტანდარტული CRP ანალიზი – მომატებული CRP-ს ინტერპრეტაცია ხდება იმ ფაქტზე დაყრდნობით, თუ რა მიზნით გაკეთდა ანალიზი. სრულყოფილი ანამნეზი, ფიზიკური გამოკვლევის შედეგები და სხვა ლაბორატორიული ტესტების შედეგები გვეხმარება საკითხის სრულყოფილად შეფასებაში.
CRP-ს მატება ზოგადად მეტყველებს ანთებითი პროცესის არსებობაზე და ინტენსივობაზე, მათ შორის ინფექციას, ტრავმას, ინფარქტის, სისტემურ აუტოიმუნურ და ანთებით დაავადებებს და სხვადასხვა ნეოპლაზმების არსებობაზე. არ არსებობს საყოველთაოდ აღიარებული CRP დონე, რომელიც განსაკუთრებით შემაშფოთებელია. ბაქტერიული ინფექციის არსებობის ალბათობა უფრო მაღალია მაღალი დინით CRP არსებობის შემთხვევაში. თუმცა, სიმაღლის სიდიდე არ განსაზღვრავს ეტიოლოგიას.
გარკვეულ ვითარებაში, შეიძლება სასარგებლო იყოს CRP ტესტის შედეგების შედარება ერითროციტების დალექვის სიჩქარესთან (ESR) და სხვა ლაბორატორიულ შედეგებთან.
პაციენტის შემდგომი შეფასება ეფუძნება კლინიკურ გამოვლინებებს და პირველადი ტესტირების ჩატარების მიზეზს (ანუ დიაგნოზი, დაავადების მიმდინარეობის მონიტორინგი). განმეორებითი ტესტირება სასარგებლოა დაავადების მიმდინარეობის გასაკონტროლებლად. თუმცა, შეიძლება სასარგებლო იყოს CRP ტესტის გამეორება, თუ მიზეზის პოვნა ვერ მოხერხდა. კვლევის განმეორებით ჩატარების დრო დამოკიდებულია დაავადების სიმძიმეზე.
ქვემოთ ჩამოთვლილი ზღვრები წარმოადგენს ზოგად გზამკვლევს:
CRP >100 მგ/ლ – მკვეთრად მომატებული დონე (CRP >100 მგ/ლ (10 მგ/დლ) ყველაზე ხშირად ასოცირდება ბაქტერიულ ინფექციასთან, ამ დროს ნეოპლაზიური, აუტოიმუნური და აუტოანთებითი დაავადებები ნაკლებად სავარაუდოა. დიაგნოზი ხშირად ვლინდება კლინიკური შეფასებისას. პაციენტებს რომელთაც აქვთ CRP-ს ამ ხარისხით მატება როგორც წესი, მწვავედ არიან დაავადებულები და საჭიროებენ დროულ შეფასებას და მართვას.
CRP 10-დან ≤100 მგ/ლ–მდე — CRP კონცენტრაციები 10 მგ/ლ-დან ≤100 მგ/ლ-მდე მიუთითებს კლინიკურად მნიშვნელოვან ანთებაზე. პაციენტებს შეიძლება ჰქონდეთ არასპეციფიკური სიმპტომები და დიაგნოზი (მაგ. ფარული ინფექცია, დაავადების ადრეული გამოვლინება) რაც შეიძლება არ იყოს აშკარა პირველადი კლინიკური შეფასების დროს. თუმცა, CRP ეს მაჩვენებელი ანთებითი პროცესის გამოსავლენად პაციენტის ღრმად შეფასების საფუძველია.
CRP 3-დან ≤10 მგ/ლ–მდე — CRP კონცენტრაციები 3 მგ/ლ (0.3 მგ/დლ) და ≤10 მგ/ლ მიუთითებს დაბალი ხარისხის ანთებითი პროცესის არსებობაზე. რაც ჩვეულებრივ შესაძლოა განვითარდეს მეტაბოლური სტრესის გამო, მაგ. დიაბეტი, სიმსუქნე, თამბაქოს მოხამრება. იგი ასევე შეიძლება ასახავდეს ანთების უმნიშვნელო ხარისხს პაროდონტიტის, ნამკურნალები რევმატოიდული ართრიტის დროს.
hs-CRP ანალიზი — hs-CRP ზოგჯერ გამოიყენება ათეროსკლეროზული გულ-სისხლძარღვთა დაავადების (ASCVD) რისკის სტრატიფიკაციისთვის. CRP არის ათეროსკლეროზის და შემდგომი ASCVD მოვლენების განვითარების შემაფასებელი ცნობილი ფაქტორი. თუმცა, hs-CRP-ის გამოყენება როგორც ზოგადი პოპულაციის გულ-სისხლძარღვთა რისკის სკრინინგული კვლევა საკამათოა. მიუხედავად იმისა, რომ ქოლესტერინის სკრინინგის დროს ზოგიერთი ექსპერტი რეკომენდაციას უწევს hs-CRP-ის რუტინულ გაზომვას (გამოიყენება როგორც დამხმარე მონაცემი გულ-სისხლძარღვთა რისკის საერთო შეფასებაში), ზღვრული მნიშვნელობა, რომელსაც განისაზღვრება როგორც კორონარული რისკ ფაქტორი დაბალია. (სურათი 1).
მიუხედავად იმისა, რომ პროგნოზირებადი მნიშვნელობა დამოუკიდებელია სხვა დადგენილი რისკ ფაქტორებზე, მომტებული მნიშვნელობები უნდა იყოს გათვალისწინებული ტრადიციული გულ-სისხლძარღვთა რისკ-ფაქტორებისა და სხვა სამედიცინო პირობების კონტექსტში. ჩვენ განვიხილავთ hs-CRP-ს, უპირველეს ყოვლისა, მათთვის, ვისაც აქვს გულ-სისხლძარღვთა დაავადების განვითარების საშუალო რისკი (მაგ. 10-დან 20 პროცენტამდე რისკი 10 წლის განმავლობაში), რომელიც განისაზღვრება ტრადიციული რისკის ფაქტორებისა და ერთი ან მეტი ხელმისაწვდომი რისკის გამომთვლელის გამოყენებით. hs-CRP მნიშვნელობები ცვალებადია დროში, საშუალოდ უნდა ვაწარმოოთ ორი გაზომვა, უზმოზე ან ჭამის შემდეგ, ოპტიმალურია ორი კვირის ინტერვალის დაცვა. ეს მიდგომა უზრუნველყოფს გულ-სისხლძარღვთა რისკის უფრო სტაბილურ შეფასებას, ვიდრე ეს შესაძლებელია მოხერხდეს ერთი გაზომვის შემთხევაში. hs-CRP დონე გამოიყენება გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების რისკის შესაფასებლად;
შემდეგი ზღურბლოვანი მაჩვენებლები ზოგადი სახელმძღვანელოა გულ-სისხლძარღვთა შუალედური რისკის მქონე პაციენტებისთვის, რომლებიც არ აღენიშნებათ მწვავე დაავადება:
hs-CRP >3 მგ/ლ —გულ-სისხლძარღვთა დაავადბის განვითარების რისკი შეიძლება განისაზღვროს როცა CRP მაჩვენებელი >3 მგ/ლ-ზე. მნიშვნელობები 3-დან 9,9 მგ/ლ-მდე დიაპაზონში გვხვდება ამერიკის მოსახლეობის დაახლოებით 30 პროცენტში. როდესაც CRP-ს რაოდენობა >10 მგ/ლ-ზე უნდა მოიძებნოს ინფექციის ან ანთების წყარო.
hs-CRP 1-დან 3 მგ/ლ–მდე —გულ-სისხლძარღვთა დაავადების განვითარების რისკი შეიძლება განისაზღვროს, როდესაც CRP-ს მაჩვენებელი 1-დან 3 მგ/ლ-მდე მერყეობს.
hs-CRP <1 მგ/ლ – არ არსებობს სტანდარტიზებული CRP მნიშვნელობა, რომელიც შეიძლება ნორმალურად ჩაითვალოს. თუმცა, hs-CRP <1 მიუთითებს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების დაბალ რისკზე.
რეფერენსული დიაპაზონი
CRP დონე განსხვავდება ასაკის, სქესის და რასის მიხედვით. hs-CRP ანალიზში, ნორმალური რეფერენსული ზღვარი ზოგადად არის ≤3 მგ/ლ-ზე (≤0.3 მგ/დლ-ზე). სტანდარტული CRP ანალიზში, CRP-სთვის მითითებული ზღვარი მნიშვნელოვნად განსხვავდება ლაბორატორიების მიხედვით. რაც შეუძლებელია აიხსნას ბიოლოგიურ ან ტექნიკურ საფუძველზე. კონკრეტული დარღვეული შედეგის ინტერპრეტაცია უნდა ეფუძნებოდეს ამ შედეგთან მოხსენებულ საცნობარო დიაპაზონს.
მაღალი C-რეაქტიული ცილის (CRP ან hs-CRP) საწყისი შეფასება მოზრდილებში*
CRP: C-რეაქტიული ცილა; hs-CRP: მაღალი მგრძნობელობის C-რეაქტიული ცილა; ESR: ერითროციტების დალექვის სიჩქარე.
* CRP დონე განსხვავდება ასაკის, სქესის და რასის მიხედვით. hs-CRP ანალიზში, ნორმალური საცნობარო დიაპაზონი არის ზოგადად ≤3 მგ/ლ (≤0.3 მგ/დლ). ტრადიციული CRP ანალიზში, CRP-ის მითითების დიაპაზონი მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთი ლაბორატორიიდან მეორეში, იმდენად, რამდენადაც შეუძლებელია ახსნა ბიოლოგიურ ან ტექნიკურ საფუძველზე. კონკრეტული არანორმალური შედეგის ინტერპრეტაცია უნდა ეფუძნებოდეს ამ შედეგთან მოხსენებულ საცნობარო დიაპაზონს.
¶ არ არსებობს საყოველთაოდ შეთანხმებული CRP დონე, რომელიც განსაკუთრებით შემაშფოთებელია. ბაქტერიული ინფექციის ალბათობა უფრო მაღალია CRP უფრო მაღალი დონის შემთხვევაში.
Δ განმეორებითი ტესტირება უპირველეს ყოვლისა სასარგებლოა დაავადების მიმდინარეობის თვალყურის დევნებისთვის. თუმცა, შეიძლება სასარგებლო იყოს CRP ტესტის გამეორება, თუ მიზეზი არ არის ნაპოვნი, რომლის დრო დამოკიდებულია დაავადების სიმძიმეზე.
◊ ამ ხარისხის სიმაღლის მქონე პაციენტები, როგორც წესი, მწვავედ არიან დაავადებული და საჭიროებენ დროულ შეფასებას და მართვას.