ავტორი: ნუნუ ბურთიკაშვილი, კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის მე-6 კურსის სტუდენტი.

შესავალი:

მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში მშობიარობის სხვადასხვა ტრადიცია არსბეობს. მათ შორის საქართველოშიც. ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე უც­ნა­უ­რი ქა­ლის მშო­ბი­ა­რო­ბის ხევსურული ტრადიციაა. ცნო­ბი­ლია, რომ ხევ­სუ­რი ქა­ლე­ბი სრუ­ლი­ად მარ­ტო მშო­ბი­ა­რობ­დნენ.

ხევ­სუ­რუ­ლი ადა­თის მი­ხედ­ვით, მშო­ბი­ა­რე ქალს შვი­ლის გა­ჩე­ნა შე­ეძ­ლო სოფ­ლის გა­რეთ აშე­ნე­ბულ ქოხ­ში. მშო­ბი­ა­რეს წი­ნას­წარ შეჰ­ქონ­და ქოხ­ში მშობაირობისთვის საჭირო ნივთები. როცა მუ­ცე­ლი ას­ტკივ­დე­ბო­და, უფ­რო­სი ქალი ქო­ხამ­დე გა­ა­ცი­ლებ­და, შემ­დეგ კი მას აღა­რა­ვინ უახლოვდებოდა და თა­ვად უძღვე­ბო­და საკუთარი მშობიარობის პროცესს.

მშო­ბი­ა­რე სა­წოლს გა­მარ­თავ­და, თავ­ქვეშ ხან­ჯალს და­ი­დებ­და, რომ რაიმე ცხოველი არ გა­კა­რე­ბო­და. ბავ­შვს ჭიპ­ლარ­საც კი თავადვე გადაჭრიდა. რაც არ უნდა მძიმე მშობიარობა ჰქონოდა ხევსური ქალი არ დაიკვნესებდა, რადგან ეს დიდ სირცხვილად ითვლებოდა. თუ გოგოს გააჩენდა მხოლოდ გამხმარი პურის მირთმევის უფლება ჰქონდა.

საქართველოს გარდა მსოფლიოს ბევრი ქვეყანა გამოირჩევა არც თუ ისე ჰუმანური მშობიარობის და მშობიარობის შემდგომი ტრადიციებით, რომელიც მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის პირდაპირი გამომწვევი შეიძლება გახდეს.

ასე მაგალითად:

ბედაპუ აჩეჰ სინგკილში არსებული ტრადიციაა, რომლის დროსაც მშობიარობისთვის დედებს სამზარეულოში ათავსებდნენ და საწოლად ამზადებდნენ 1 x 2 მ ზომის „ბეილ-ბეილს“ (ტრადიციული საწოლი) [1]. მის გვერდით ხისგან ამზადებდნენ ღუმელს. ეს ტრადიცია სრულდება 6 დღის ასაკიდან, პირველი ბავშვის შემთხვევაში 60 დღის ასაკამდე, ხოლო მომდევნო ბავშვებისთვის 40 დღის ასაკამდე [2]. მშობიარობის შემდეგ დედის მიერ შესასრულებელი ბედაპუს რიტუალი გულისხმობს დილით და შუადღისას ღუმელის ცეცხლით გათბობას. რიტუალი იწყება ქსოვილში გახვეული გაცხელებული აგურით ან ქოქოსით და დედის მუცელზე თავსდება  ნონის ფოთლები (სურათი 1).

სურათი 1.

ამ დროის მანძილზე, დედებს არ აქვთ უფლება დალიონ  ჩვეულებრივი წყალი, ისინი მიირთმევენ მხოლოდ სპეციალურ  მცენარეულ ნახარშს და იკვებებიან მხოლოდ  მოხარშული ბოსტნეულით და შემწვარი თევზით. ეპოქის სწრაფი განვითარების შედეგად, ეს ტრადიცია დავიწყებას მიეცა. თუმცა, ზოგიერთ რეგიონში ეს დღემდე სრულდება. ბედაპუს ტრადიცია ეწინააღმდეგება ჯანმრთელობის პრინციპს, რომელიც გულისხმობს ოთახში შეშის ღუმელში დაწვას, რაც იწვევს დიდი რაოდენობით კვამლის გამოყოფას, რაც სუნთქვის გაძნელებას განაპირობებს [3].

    მშობიარობა და დედობა ფიზიოლოგიური მოვლენაა. რომელიც სხვადასხვა ქალისთვის განსხვავებული მნიშვნელობის მატარებელია. ბევრისთვის  დადებითი მნიშვნელობისაა და სასიამოვნო გარდამავალ ფაზას წარმოადგენს მათი ცხოვრების  ახალ ეტაპზე. თუმცა, მას შეიძლება უარყოფითი მნიშვნელობაც ჰქონდეს და მშობიარობის შემდგომ პერიოდში სხვადასხვა ემოციური აშლილობა გამოიწვიოს. ემოციური აშლილობის ერთ-ერთი ვარიანტია  მშობიარობის შემდგომი დეპრესია [4], [5].

მშობიარობის შემდგომი დეპრესია განწყობის დარღვევაა, რომელიც დაბადების შემდეგ ვლინდება და ასახავს ფსიქოლოგიურ დისრეგულაციას და მანიფესტირდება მძიმე დეპრესიის სიმპტომებით [5]. დეპრესიული განწყობა, აქტივობების შესრულებისას სიამოვნების დაკარგვა, მადის დაკარგვა, ძილის დარღვევა, ფიზიკური აგზნებადობა ან ფსიქომოტორული დარღვევები, სისუსტე, კონცენტრაციის გაძნელება და სუიციდის სურვილი ის სიმპტომებია, რომლებიც ხშირად გვხვდება მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის მქონე დედებში [5]. სხვა კვლევებმა აჩვენა, რომ მძიმე მშობიარობის შემდგომი დეპრესია გვხვდება ახალბედა დედების დაახლოებით 25%-ში და მეორე ან მეტი შვილის მქონე დედების 20%-ში [4], [5], [6].

შემთხვევის მიმოხილვა

კლინიკური შემთხვვევა N1.

24 წლის პაკისტანელი ქალი, რომელმაც პირველი შვილი პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებაში გააჩინა, ოჯახმა აჩეჰ სინკილის საავადმყოფოს ფსიქიატრიულ განყოფილებაში გადაიყვანა დეპრესიით, ენერგიის ნაკლებობით, დაღლილობით, კონცენტრაციისა და ცნობიერების ნაკლებობით, მომავლის  პესიმისტური ხედვით, ძილის დარღვევით, მადის დაკარგვით

პაციენტზე ჩატარებულმა EPDS ტესტმა 19 ქულა აჩვენა.

ცნობილია, რომ პაციენტს მშობიარობის შემდგომი დეპრესია განუვითარდა, რაც ექიმმა პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებაში მშობიარობისთანავე დაუდგინა. პაციენტს სამდღიანი მოვლის შემდეგ სახლში მშობიარობის შემდგომი მოვლის მოთხოვნის გამო, სამდღიანი მოვლის შემდეგ სახლში წასვლის უფლება მისცეს. სახლში ყოფნისას მან შეასრულა ბედაპუს ტრადიცია, რომელიც მშობიარობიდან მეექვსე დღიდან სრულდებოდა. ერთი თვის შემდეგ ოჯახმა ის სამედიცინო დაწესებულებაში დეპრესიის ჩივილით დააბრუნა, რაც გამწვავდა ჩვილის სუნთქვის გაძნელების გამო, რომელიც უკავშირდებოდა ბედაპუს რიტუალს.

კლინიკური შემთხვევა N 2.

42 წლის პაკისტანელი ქალი, რომელმაც მერვე შვილი გააჩინა ბებიაქალის დახმარებით  და ოჯახმა აჩეჰ სინგკილის საავადმყოფოში გადაიყვანა დეპრესიის, ინტერესის დაკარგვის, დაღლილობის, თვითშეგნებისა და თავდაჯერებულობის დაკარგვის, დანაშაულისა და უღირსობის გრძნობის, ძილის დარღვევებისა და მადის დაკარგვის ჩივილებით. EPDS ტესტმა 20 ქულა აჩვენა. ანამნეზის შემდეგ, ეს სიმპტომები მშობიარობიდან რამდენიმე დღეში გამოიხატა და ბოლო 3 კვირის განმავლობაში მკვეთრად გაუარესდა. პაციენტმა განაცხადა, რომ აღნიშნული სიმპტომების განვითარებას უკავშირებდა მეექვსე შვილის გარდაცვალებას დაბადების შემდეგ, რაც პირდაპირ კავშირში იყო ბედაპუს ტრადიციის შესრულებასთან, რის შემდეგაც ჩვილს ექიმმა ბრონქოპნევმონია დაუდგინა. პაციენტი შეშფოთებული იყო, რომ ეს მოვლენა განმეორდებოდა, რადგან ოჯახი კვლავ ასრულებდა ამ ტრადიციას.

დისკუსია

მშობიარობის შემდგომი დეპრესია, როგორც წესი, დაკავშირებულია ფსიქოსოციალურ პრობლემასთან (ქორწინების პრობლემა, სოციალური მხარდაჭერა, კულტურული ტრადიცია, ბავშვობის სირთულეები) და ორსულობასთან დაკავშირებულ ფაქტორებთან და ყველა მათგანი ურთიერთქმედებს პიროვნებასთან. მშობიარობის შემდგომი დეპრესია საშიშია როგორც დედისთვის, ასევე ბავშვისთვის, რამაც შეიძლება თვითმკვლელობამდე მიგვიყვანოს. მეორეს მხრივ, აღმოჩნდა, რომ ბავშვებს, რომელთა დედებსაც ჰქონდათ მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის სიმპტომები, უფრო მაღალი მგრძნობელობა აქვთ ქცევითი და ემოციური პრობლემების მიმართ. რამდენიმე კვლევამ გამოავლინა რისკ-ფაქტორები, რომლებიც შეიძლება დაკავშირებული იყოს მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის სიმპტომებთან, მათ შორის ახალგაზრდა ასაკი, დაბალი განათლების დონე, ორსულობისას მოწევა, დეპრესიის ისტორია, ცუდი ოჯახური მდგომარეობა, ცუდი ეკონომიკური სტატუსი, ნეგატიური ცხოვრებისეული მოვლენები, პრენატალური დეპრესია და შფოთვა და სოციოკულტურული ფაქტორი [4], [5], [6], [7].

ფსიქოსოციალური პრობლემა ერთ-ერთი ფაქტორია, რომელსაც შეუძლია მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის გამწვავება. მაგალითად, დედის მიერ შესრულებულმა არასასიამოვნო და დამთრგუნველმა სოციოკულტურულმა ტრადიციამ შეიძლება გამოიწვიოს მდგომარეობის გაუარესება [4], [5], [6].

ამ შემთხვევის ანგარიშის მიზანია იმის შესწავლა, თუ რა გავლენას ახდენს კულტურული ტრადიცია მშობიარობის შემდგომი დედების ფსიქოლოგიურ პრობლემაზე. გარდა ამისა, შედეგებმა აჩვენა, რომ მშობიარობის შემდგომი დედების ნეგატიურმა გამოცდილებამ შეიძლება გამოიწვიოს მშობიარობის შემდგომი დეპრესია, რომელიც უფრო უარესია, ვიდრე წინა.

ამგვარად, მშობიარობის შემდგომმა დეპრესიამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს ქალის უნარზე, იზრუნოს შვილზე და გამოიწვიოს დედობის უუნარობა, რაც გამოიხატება ბავშვის ძუძუთი კვებასა და მოვლაში [5], [6].

დარღვევის დიაგნოზის დასადგენად, უნდა აღინიშნოს დარღვევის რამდენიმე დიაგნოსტიკური კრიტერიუმი. ამიტომ, ამ შემთხვევაში, შეირჩა DSM-5-ისა და ICD 10-ის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები, რომლებიც გაამყარა ედინბურგის მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის შკალამ(EPDS), რომელიც მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის სკრინინგს წარმოადგენს [8], [9].

დეპრესიის დიაგნოზის დასადგენად, სიმპტომები უნდა არსებობდეს მინიმუმ 2 კვირის განმავლობაში, იქნება ეს მსუბუქი, საშუალო თუ მძიმე.

EPDS სკრინინგის ტესტის ქულების დიაპაზონი 1-დან 30-მდეა.

1-9 ქულა აჩვენებს დეპრესიის რისკის არარსებობას,

10-12 ქულა აჩვენებს დეპრესიის საშუალო რისკს, ხოლო

13-30 ქულა აჩვენებს მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის მძიმე რისკს.

არსებობს 10 კითხვითი პუნქტი ოთხი პასუხის ვარიანტით. კოდი S = ხშირად ფასდება 3 ქულით, KK = ზოგჯერ ფასდება 2 ქულით, SJ = ძალიან იშვიათად 1 ქულით და TP = არასდროს 0 ქულით [9].

ზემოთ მოყვანილი შემთხვევის ანგარიშის მიხედვით, სრული ფსიქიატრიული ანამნეზის, კლინიკური ინტერვიუს და მენტალური მდგომარეობის გამოკვლევის შემდეგ და ცხრილ 1-სა და ცხრილ 2-ში მოცემული დიაგნოსტიკური კრიტერიუმების გათვალისწინებით, დადგინდა, რომ ორივე პაციენტი აკმაყოფილებდა მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის დიაგნოსტიკურ კრიტერიუმებს.

ცხრილი 1.

დეპრესიის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები DSM-5-ის მიხედვით [8]

Table 2.

ჩივილი	ძირითადი	სხვა
1	დეპრესიული აფექტი	კონცენტრაციის დაკარგვა
2	ინტერესის დაკარგვა	შემცირებული თვითშემეცნება
3	ენერგიის დაკარგვა	დანაშაულის შეგრძნება
4	დაღლილობა	პესიმიზმი
5		სიკვდილის სურვილი
6		მადის დაქვეითება
7		ძილის ხარისხის შემცირება
მუსბუქი	საშუალო	მძიმე
2 ძირითადი ჩივილი	2 ძირითადი ჩივილი	3 ძირითადი ჩივილი
2 სხვა ჩივილი	3 სხვა ჩივილი	4 სხვა ჩივილი

კლასიფიკაციისას, ორივე პაციენტს აღენიშნებოდა მძიმე მშობიარობის შემდგომი დეპრესია, სადაც სიმპტომები გამოკვლეული იქნა ედინბურგის მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის შკალით (EPDS) , რომელიც მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის დიაგნოსტიკისთვისაა განკუთვნილი და 13-ზე მეტი ქულით არის შეფასებული.

საერთო ჯამში, ამ შემთხვევებს ჰქონდათ მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის უნიკალური მახასიათებლები. შეზღუდვების მიუხედავად, ამ შედეგებმა აჩვენა შესაბამისი კლინიკური ღირებულება. ამიტომ, უნდა მოხდეს რეგულაციის გაუმჯობესება, რომლის მიხედვითაც სოციოკულტურული ტრადიცია უნდა ეფუძნებოდეს ჯანმრთელობის პრინციპს, დედისთვის კომფორტული პირობების შექმნას და მიღებული საკვების კვებით ღირებულებას. ამ შემთხვევის ანგარიშში გამოვლინდა კორელაცია სოციოკულტურულ ტრადიციასთან დაკავშირებულ ფაქტორებს შორის, რომლებიც ამძიმებს ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას.კლასიფიკაციისას, ორივე პაციენტს აღენიშნებოდა მძიმე მშობიარობის შემდგომი დეპრესია, სადაც სიმპტომები გამოკვლეული იქნა ედინბურგის მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის შკალით (EPDS) , რომელიც მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის დიაგნოსტიკისთვისაა განკუთვნილი და 13-ზე მეტი ქულით არის შეფასებული.

საერთო ჯამში, ამ შემთხვევებს ჰქონდათ მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის უნიკალური მახასიათებლები. შეზღუდვების მიუხედავად, ამ შედეგებმა აჩვენა შესაბამისი კლინიკური ღირებულება. ამიტომ, უნდა მოხდეს რეგულაციის გაუმჯობესება, რომლის მიხედვითაც სოციოკულტურული ტრადიცია უნდა ეფუძნებოდეს ჯანმრთელობის პრინციპს, დედისთვის კომფორტული პირობების შექმნას და მიღებული საკვების კვებით ღირებულებას. ამ შემთხვევის ანგარიშში გამოვლინდა კორელაცია სოციოკულტურულ ტრადიციასთან დაკავშირებულ ფაქტორებს შორის, რომლებიც ამძიმებს ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას.