ავტორი: ნინო ბეჟანიძე. კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის მე-6 კურსის სტუდენტი
მიუნჰაუზენის სინდრომი (Factitious Disorder Imposed on Self), ფსიქიატრიული აშლილობის რთული და ძნელად დიაგნოსტირებადი ფორმაა, რომელიც პირველად აღწერა ექიმმა რიჩარდ აშერმა 1951 წელს. მიუნჰაუზენის სინდრომს სახელი გერმანელი არისტოკრატის, ბარონ მიუნჰაუზენის პატივსაცემად დაერქვა, რომელიც ცნობილი გახდა თავისი გმირობებისა და წარსულის შესახებ დაუჯერებელი, ისტორიების მოყოლით.
მიუნჰაუზენის სინდრომის მქონე პირები შეგნებულად იმიტირებენ დაავადების სიმპტომებს, რათა მიიღონ სამედიცინო დახმარება და ყურადღება. სინდრომი წარმოადგენს ფაქტიციური აშლილობის ქვეკატეგორიას და განსახვავდება სიმულაციისგან (მალინგერინგისგან) იმით, რომ არ არის მოტივირებული გარე სარგებლის მიღებით.
ეტიოლოგია და პათოფიზიოლოგია
მიუნჰაუზენის სინდრომის ზუსტი ეტიოლოგია ჯერ კიდევ არ არის ბოლომდე დადგენილი, თუმცა ძირითადი ჰიპოთეზები მოიცავს:
- ბავშვობის პერიოდში ფიზიკურ ან ემოციურ ძალადობას;
- მშობლის უარყოფას ან იგნორირებას;
- სამედიცინო სფეროსთან აფილირებულ წარსულს (ნამდვილად, პაციენტთა დიდი ნაწილი ადრე მუშაობდა ან მუშაობს ჯანდაცვის სისტემაში);
რადგან მიუნჰაუზენის სინდრომის მქონე ადამიანების უმეტესობა უარს ამბობს ფსიქიატრიულ მკურნალობაზე მდგომარეობის შესაძლო მიზეზების შესახებ მცირე მტკიცებულება არსებობს.
არსებობს კონსენსუსი, რომ მიუნჰაუზენის სინდრომი პიროვნული აშლილობის ერთ-ერთი სახეობაა . პიროვნული აშლილობები ფსიქიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობების კლასია, რომლის დროსაც ინდივიდს აქვს საკუთარი თავისა და სხვების შესახებ ფიქრებისა და შეხედულებების დამახინჯებული ნიმუში, რაც მას აიძულებს მოიქცეს ისე, როგორც ადამიანების უმეტესობა დარღვეულ და არანორმალურს მიიჩნევს.
ერთ-ერთი თეორიის თანახმად, მიუნჰაუზენის სინდრომის მქონე ადამიანებს აქვთ ანტისოციალური პიროვნული აშლილობა, რაც მათ ექიმების მანიპულირებითა და მოტყუებით სიამოვნებას ანიჭებს. ისინი შეიძლება ექიმს ავტორიტეტის მქონე ფიგურად აღიქვამდნენ, ამიტომ ამ ავტორიტეტული ფიგურების მოტყუება მათ ძალაუფლებისა და კონტროლის განცდას აძლევს.
კიდევ ერთი თეორიის თანახმად, მიუნჰაუზენის სინდრომი ურთიერთობების ჩამოყალიბებისა და სოციალურად უფრო მისაღები გახდომის მცდელობაა. მიუნჰაუზენის სინდრომის მქონე ბევრი ადამიანი „მარტოხელაა“, ოჯახთან მცირე კონტაქტი აქვს და ცოტა მეგობარი ჰყავს. ამიტომ, ისინი თავს კომფორტულად გრძნობენ პაციენტის როლის შესრულებით და აღმოაჩენენ, რომ ექიმის/პაციენტის ურთიერთობა ადამიანური კონტაქტისა და ემოციური სითბოს აუცილებელ წყაროს წარმოადგენს.
მიუნჰაუზენის სინდრომის მქონე ბევრი ადამიანი აცხადებს, რომ ბავშვობაში ფიზიკური და სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი გახდა. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი წარსულზე ტყუილის თქმისკენ მიდრეკილნი არიან, ძნელი სათქმელია, ეს ყველა შემთხვევაში სიმართლეა თუ არა.
მიუნჰაუზენის სინდრომის მქონე პაციენტები ახასიათდებიან შემდეგი კლინიკური ნიშან-თვისებებით:
- დაავადების სიმპტომების შეგნებული გამოგონება ან პროვოცირება (მაგალითად: ჭრილობის თვითდაზიანება, შარდის ან სისხლის სინჯების გაყალბება);
- სამედიცინო პერსონალის შეცდომაში შეყვანის უნარი და უნიფორმირებული თხრობა;
- ხშირი ჰოსპიტალიზაციები, ხშირად სხვადასხვა კლინიკებში და სხვადასხვა სახელით;
- აცხადებენ, რომ აქვთ რთული და სერიოზული სამედიცინო მდგომარეობების ისტორია, თუმცა ამის დამადასტურებელი დოკუმენტური მტკიცებულებები მცირეა; გავრცელებული ხრიკია, რომ ადამიანები ამტკიცებენ, რომ დიდი ხნის განმავლობაში იმყოფებოდნენ ქვეყნის გარეთ.
- სიმპტომები, რომლებიც არ შეესაბამება ტესტის შედეგებს
- სიმპტომები, რომლებიც უარესდება აშკარა მიზეზის გარეშე;
- ადამიანს აქვს ძალიან კარგი სამედიცინო ცოდნა;
- საავადმყოფოში პაციენტს ძალიან ცოტა ან საერთოდ არ ჰყავს მნახველი; მიუნჰაუზენის სინდრომის მქონე ბევრი ადამიანი მარტოხელა ცხოვრების წესს მისდევს და ოჯახის წევრებთან არ აქვთ კონტაქტი.
- ხშირად მტკივნეული ან საშიში ტესტებისა და პროცედურების გავლის სურვილი;
- თუ მათ ქცევას დაუპირისპირდებიან, შეიძლება აგრესიულები გახდნენ და საავადმყოფოს დატოვებას შეეცდებიან.
ამ ქცევის მთავარი მოტივაციაა — ყოფნა „პაციენტის“ როლში, რაც ქმნის თანაგრძნობის, ყურადღების და ზრუნვის საჭიროებას.
მიუნჰაუზენის სინდრომის ქცევის ნიმუშები
ქვემოთ მოცემულია ოთხი ძირითადი გზა, რომლითაც მიუნჰაუზენის სინდრომის მქონე ადამიანებს შეუძლიათ დაავადების იმიტაცია ან გამოწვევა:
სიმპტომების შესახებ ტყუილი – ხშირად ისინი ირჩევენ ისეთ სიმპტომებს, რომელთა უარყოფაც რთულია, მაგალითად, ძლიერი თავის ტკივილი ან შეიძლება კრუნჩხვის ან გონების დაკარგვის მოჩვენებითობა.
ტესტის შედეგების გაყალბება – მაგალითად, თერმომეტრების გაცხელება სიცხის მისანიშნებლად ან შარდის ნიმუშებში სისხლის დამატება;
თვითდაზიანება – მათ შეიძლება თავი დაიჭრან ან დაიწვან, მოიწამლონ თავი წამლებით ან მედიკამენტების ჭარბი დოზით, ან მიირთვან ბაქტერიებით დაბინძურებული საკვები.
არსებული დაავადებების გამწვავება – მაგალითად, ინფექციის გამოსაწვევად ჭრილობებში ჭუჭყის ან ძაღლის ფეკალიების შეზელვა ან ადრე შეხორცებული ჭრილობების ხელახლა გახსნა;
მიუნჰაუზენის სინდრომის ტიპები
1. მიუნჰაუზენის სინდრომი საკუთარი თავის მიმართ (Factitious Disorder Imposed on Self)
ეს ტიპი არის კლასიკური ფორმა, რომელშიც ინდივიდი შეგნებულად ადგენს ან იმიტირებს დაავადების სიმპტომებს საკუთარ თავზე. ეს ფორმა მოიცავს:
- სიმპტომების პროვოცირებას (მაგ. ჭრილობის გამოწვევა, წამლის გადამეტება);
- ექიმების შეცდომაში შეყვანას;
- მრავალგზის ჰოსპიტალიზაციას;
- სამედიცინო ისტორიის გაყალბებას.
ეს არის ყველაზე ხშირი და ყველაზე კარგად დოკუმენტირებული ფორმა.
2. მიუნჰაუზენის სინდრომი პროქსიით (Factitious Disorder Imposed on Another / FDIA)
ადრე ცნობილი როგორც „მიუნჰაუზენის სინდრომი პროქსიით“ — ეს ტიპი გულისხმობს იმას, რომ ადამიანი ქმნის ან იმიტირებს დაავადების სიმპტომებს სხვა პიროვნებაში (ხშირად — ბავშვში), რათა თავად მიიღოს მზრუნველის როლი.
- კლასიკური სცენარი: დედა შეგნებულად აძლევს ტოქსიკურ ნივთიერებებს ბავშვს, რათა ბავშვი მოხვდეს კლინიკაში.
- ხდება ფსევდო-დიაგნოზების შექმნა ან ავადმყოფობის ისტორიის ფალსიფიკაცია.
ეს ფორმა ითვლება ძალადობის ფორმად და მოითხოვს სამართლებრივ ჩარევას.
მიუნჰაუზენის სინდრომის კლინიკური გამოვლინებებისა და მკურნალობის სტრატეგიების გადახედვისას მნიშვნელოვანია გავაცნობიეროთ, თუ რამდენად რთულად გამოსავლენი და მრავალშრიანი შეიძლება იყოს ეს ფსიქიკური აშლილობა რეალურ ცხოვრებაში. ამის დემონსტრირებისთვის ერთ-ერთი ყველაზე აღიარებულ და მედიკლეგალურად დადასტურებულ შემთხვევა წარმოადგენს დი დი ბლანჩარდისა და მისი ქალიშვილის, ჯიპსი როუზ ბლანჩარდის, ისტორიას.
დი დი ბლანჩარდი (Dee Dee Blanchard) იყო ქალი, რომელმაც მთელი ცხოვრების მანძილზე საკუთარ შვილს — ჯიპსი როუზ ბლანჩარდს — უმკურნალა არარსებული დაავადებების გამო. დი დიმ საზოგადოებას, ექიმებსა და სოციალურ მუშაკებს აუწყებდა, რომ ჯიპსი:
- იყო უნარშეზღუდული,
- არ საუბრობდა და არ გადაადგილდებოდა დამოუკიდებლად,
- იტანჯებოდა ლეიკემიით, ასთმით, ეპილეფსიითა და სხვა ქრონიკული დაავადებებით.
ფაქტობრივად:
ჯიპსი იყო ჯანმრთელი გოგონა, რომელსაც დედა ძალადობრივად უყალბებდა სიმპტომებს. მას აძლევდა არასაჭირო წამლებს, კვებავდა ნაზოგასტრალური მილით და ასწავლიდა იმიტაციებს.
დასასრული:
წლების განმავლობაში ჩაგვრის შემდეგ, ჯიპსიმ თავის მეგობარ ბიჭთან ერთად დაგეგმა და განახორციელა დედის მკვლელობა 2015 წელს.
მნიშვნელოვნება კლინიკური თვალსაზრისით:
- საქმე მედიკლეგალურად დადასტურდა, როგორც მიუნჰაუზენის სინდრომი პროქსიით (FDIA);
- კლინიკური შეცდომები და გადაჭარბებული ნდობა მშობლის მიმართ დიდი ხნით ფარავდა სიმართლეს;
- შემთხვევამ დიდი გავლენა იქონია ფაქტიციური აშლილობის შეფასებისა და ბავშვთა დაცვის სტანდარტებზე.
მიუნჰაუზენის სინდრომის დიაგნოზირება სამედიცინო პროფესიონალებისთვის შეიძლება ძალიან რთული იყოს.ამ მდგომარეობის მქონე ადამიანები ხშირად დახელოვნებულები მატყუარები არიან და ოსტატურად იყენებენ ექიმის პაციენტზე ზრუნვის ფაქტორს.
ამერიკის ფსიქიატრთა ასოციაცია, 2013:
ფაქტიციური აშლილობის დიაგნოზი (FDIS) დგინდება შემდეგი კრიტერიუმების საფუძველზე:
A. ინდივიდი შეგნებულად ცვლის, ან იმიტირებს ფიზიკურ ან ფსიქიკურ სიმპტომებს.
B. ინდივიდი მოითხოვს, რომ მას მიმართონ როგორც ავადმყოფს, მიუხედავად იმისა, რომ რეალური მოტივი არ არსებობს.
C. აშკარად არ არსებობს გარე სტიმული სიმპტომების ფაბრიკაციისთვის (მაგალითად, ფინანსური სარგებელი, სამართლებრივი პასუხისმგებლობის თავიდან არიდება და ა.შ.).
D. ქცევა არ შეიძლება უკეთ აიხსნას სხვა ფსიქიკური აშლილობით, როგორიცაა ილუზია ან ბოდვა.
- ხშირად საჭირო ხდება დამალული მეთვალყურეობა, ვიდეო მონიტორინგი ან შედარებითი ტესტირება სიმართლის დასადგენად.
დიფერენციული დიაგნოზი
- მალინგერინგი (Malingering) — სიმპტომების იმიტაცია სარგებლის მიღების მიზნით (სოციალური ან ფინანსური);
- სომატური სიმპტომების აშლილობა — სიმპტომები რეალურად აღიქმება პაციენტის მიერ, მიუხედავად ორგანული საფუძვლის არარსებობისა;
- პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა (PTSD) — სიმპტომების სპონტანურობა და ისტორიული საფუძველი.
მკურნალობა და მართვა
მიუნჰაუზენის სინდრომის მართვა განსაკუთრებით რთულია, რადგან პაციენტები იშვიათად აღიარებენ ქცევის მიზანმიმართულ ბუნებას.
ფსიქოთერაპია:
- კოგნიტურ-ბიჰევიორალური თერაპია (CBT): ყველაზე ეფექტურ მიდგომად ითვლება. მიზნად ისახავს პაციენტის ქცევითი მექანიზმების შეცვლას და ემოციური თვითრეგულაციის გაუმჯობესებას.
მედიკამენტოზური მკურნალობა:
- თითქმის არ გამოიყენება, თუმცა დეპრესიისა და შფოთვითი აშლილობის არსებობის შემთხვევაში ინიშნება SSRI ან სხვა ანტიდეპრესანტები.
სამართლებრივი და კლინიკური ზედამხედველობა:
- განსაკუთრებით რთული ხდება მაშინ, როცა საქმე ეხება მიუნჰაუზენის სინდრომს პროქსიით (Factitious Disorder Imposed on Another) — ხშირად დედა ბავშვის მიმართ.
- ასეთ შემთხვევებში აუცილებელია სოც. სამსახურების ჩარევა და ბავშვზე ზრუნვის გადახედვა.
მიუნჰაუზენის სინდრომი ფსიქიატრიული პრაქტიკის ერთ-ერთი ყველაზე რთულად სამართავი აშლილობაა, რომელიც მოითხოვს ემპათიურ, კრიტიკულ და ეთიკურად დაბალანსებულ მიდგომას. მისი ადრეული დიაგნოსტიკა და მართვა მნიშვნელოვანია როგორც პაციენტის ჯანმრთელობისთვის, ისე ჯანდაცვის რესურსების ოპტიმალური გამოყენებისთვის.